Rola Jinê di Pêşeroja Sûriyayê da
Jin li ser asta Sûriyayê bi giştî bi salan hatîye tunekirin, çewsandin û her di nava civakê da rastî tundî û bê mafîyê maye. Sedema vê jî vedigere berîya hezarên salan ku ji serdema Somer da, desthilatdar û zilamên serdest jin ji bo pêkanîna berjewendîyên xwe bi kar anîne. Ev yek ta ku olên yekxwedayî derkrtin holê berdewam kir. Olê roleke sereke di avakirina nirxên civakî da, dilîst. Lê çînên serdest bi hemû awayan hewl dan ku olê jî ji bo berjewendîyên xwe bi kar bînin. Êdî ol jî bû yek ji sedemên tunekirin û çewsandina jinê. Herweha wê ne weke hebûneke mirovî didîtin her bi çavên kêmbûn, reşîyê û hebûneke ku divê herdem bê çewsandin û tu mafê jîyanê jê ra tune be, lê dihat nêrîn. Ji ber ku ol jî ji bo civakê bûye faktorekî bingehîn, êdî jin li gorî çavên civakê ew zayenda ku divê jîyaneke normal nejî. Her di bin zext, lêdan, çewsandin, veşartin da wê bimîne. Êdî civak jî bibû hevbendê xwarina mafên jinê. Ta roja îro sedema ku jin rastî van kiryaran were çi ye? Mixabin, nayê zanîn. Her ew weke amûreke anîna zarokan û bicîhanîna xwestekên desthilatdar û kaptalîzman hatîye dîtin.
Bi salan ev yek berdewam kirîye û ta roja îro bandoreke wê ya mezin li ser her jinên cîhanê heye. Gelo jin hêjayî van tiştên ku bi hezarên salan li ser hatîye meşandin, her alîyek wê li gorî xwe bi kar tîne? Yan jî hebûna jinê ji ber van kirîyar û bandorên wan hiştîye ku jin bi tirs tev bigire û jîyaneke ne azad bijî? Ev ne neheqîyeke pir mezin e di derheqê hebûn û zayendeke wisa ku divê herdem bi çavên pîrozbahîyê lê were nêrîn û jîyaneke azad ji xwe ra biafirîne. Lê mixabin desthilatdar û nêrînên olî û civakî berovajî vê yekê dikin û jin di pêvajoyeke dirêj da derbas bûye ku jin kêm, tune, bê nêrîn, ne xwedî lê derketin û hwd maye.
- Jin di şoreşa Sûriyayê da:
Ev astengîyên ku her li pêşîya jinê mane û jin bi salan di nava wan da hatîye fetisandin, lê di roja îro da jin gihaştîye asta ku êdî divê ji bin van bendan xwe rizgar bike. Ji ber wê bi destpêka şoreşa Sûriyayê ra jinê êdî derfet ji rizgarkirinê ra, dît. Bi taybet jina kurd ku bû mînak û sembola azadîyê. Ev yek ne tenê ji bo jinên Sûriyayê, lê ji hemû jinên cîhanê ra bibû sembol. Jinan ji hemû pêkhateyan û bi îsrareke mezin cihê xwe di her qadê da girtin, di qadên weke, şer, sîyaset, aborî, civakî, zanist û hwd. Bûn xwedî rol di avakirina gelek sazî, destgeh û pêşketina wan da.
- Rola jinê di avakirina qadên weke:
Qada perwerdehî: Jin di paşeroja Sûriyê da roleke girîng dilîzin, nemaze li ber ronahîya guhertinên civakî û siyasî yên ku welat tê da dibîne. Li Bakur û Rojhilatê Sûriyê jinan di warên perwerde, rêveberî û siyasî da destkeftîyên mezin bi dest xistin, lê ji ber adet û kevneşopîyên ku rola jinan sînordar dike, li herêmên din kêşe hene.
Rola jinan di pêşxistina perwerdeyê da:
- Reforma minhacên perwerdeyê ji bo pêşxistina nirxên wekhevî û hevborandinê.
- Zêdekirina rola jinan di hînkirin û rêvebirinê da ji bo dabînkirina jîngeheke perwerdeyî ya yekgirtî.
- Belavkirina hişyarîya civakê bi rêya semîner û perwerdeyan.
- Hêzkirina jinan li gundan bi bernameyên perwerdehîya nerm.
- Çêkirina prensîbên wekhevî û azadîyê di nifşên pêşerojê da bi rola xwe ya perwerdekar.
Jin weke pêşenga guherînê:
Jin bi belavkirina çanda diyalog, têkoşîna li dijî nexwendewarîyê û pêşxistina huner û çandê dikare pêşengîya guhertinan bike. Paşeroja Sûriyê girêdayî bi hêzkirina jinan û bilindkirina rola wê di avakirina civakeke pêşketî û dadperwer da ye.
Qada Aborîyê:
Jinan ji demên kevnar ve hertim di aborîya civakê da rolek sereke lîstine, ji ber ku di serî da ji birêvebirina çavkanîyên malê, ji bilî rola xwe di hilberîna çandinî û pîşesazîyê da berpirsiyar bûn. Li gel şert û mercên aborî yên aloz ku îro Sûriye tê ra derbas dibe, pêwîstî bi dîtina çawanîya bihêzkirina jinan di warê aborî da heye. Ev yek ne tenê ji bo bilindkirina rola wan a civakî, di heman demê da ji bo pêşxistina vejandina aborî ya welat.
Jinên Sûriyê û aborîya civakê
Jin li Sûriyê stûneke bingehîn a aborîya civakê temsîl dike. Ji ber ku ew bûdceya malbatê birêve dibin, beşdarîyê di hilberîna herêmî da dikin û di karsazîyên piçûk û navîn da beşdar dibin. Li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê jinan di warê aborî da destkeftîyên mezin bi dest xistin, ji ber ku xebatên wan di avakirina projeyên kooperatîf û pêşxistina civakê ya domdar da encam da. Vê yekê alîkarîya kêmkirina girêdayîbûna bi aborîya kevneşopî kir û derfetên kar ên nû çêkirin.
Pirsgirêkên ku jin di aborîya Sûriyeyê da rû bi rû ne
Tevî van destkeftan, jin li gelek herêmên Sûriyê hîna jî tûşî biçûkbûn û paşguhkirinê dibin, ev yek li pêşîya beşdarîya wan a bi bandor di pêşketina aborî da asteng e. Yên herî girîng ji van dijwariyan ev in:
- Cudabûna erdnîgarî di derfetan da: Şert û mercên aborî yên jinan ji herêmekê bo herêma din diguhere, ji ber ku jinên bakur û rojhilatê Sûriyê cihekî berfirehtir ji bo beşdarîya aborî distînin, lê jinên li herêmên mayî hîn jî ji kêmbûna destek û derfetan dikişînin.
- Qedexekirinên çandî û civakî: Hin urf û kevneşopî hîna jî beşdarbûna jinan di çalakîyên aborî da sînordar dikin, wan di navbera marjînalbûna civakî û razîbûna bi zorê ya ji rewşa xwe da asê dihêle.
- Hişyarîya aborî ya lawaz: Nezanîna jinan li ser mafên xwe yên aborî û potansiyela hilberînê astengeke mezin li pêşiya pêşketina wan di vî warî da ye.
- Kêmbûna piştevanîya darayî û perwerdeyî: Jin bi dayîna deynên piçûk û rahênana pîşeyî ji bo pêşdebirina şarezayên xwe û bi bawerî bikevin nav bazara kar, pêdivîya wan bi hêzeke zêdetir heye.
Avakirina aborîyeke berdewam li Sûriyê bêyî beşdarîya bi bandor a jinan pêk nayê, ji ber ku şiyana wan heye ku bi ser kêşeyan da derbas bibin û beşdarî pêkanîna aramîya aborî û civakî bibin. Ji ber vê yekê erka civakê û hemû sazîyên wê ye ku piştgirîyê bidin jinan û bi hêz bikin, da ku jin bibin parçeyek bingehîn a vejîna aborîya pêşerojê ya Sûriyeyê.
Qada Sîyasî:
Jinên Sûriyê roleke sereke di jiyana siyasî da lîstin, tevî ku ev qad demeke dirêj taybet bi mêran ve girêdayî bû. Berîya şoreşa Sûriyê, beşdarîya jinan di siyasetê da kêm bû, jinên ku gihiştin cihên biryardanê, pir caran şêwazên otorîter ên mîna mêran dipejirînin. Ji perspektîfek afirîner û nêzîkatîya li ser nirxên edalet û wekhevîyê dûr diketin.
Lê bi destpêkirina şoreşa Sûriyê ra, jin bi rengekî xurt derketin pêş, bi taybetî li herêmên Bakur û Rojhilatê Sûriyê ku hêza xwe ya rûbirûbûna kêşe û zehmetîyên siyasî nîşan dan. Jinan di rêxistinkirin û pêşengîya civakê da, avakirina pêkhateyên nû yên siyasî û civakî yên ku demokrasî û wekhevîya zayendî pêş dixin roleke mezin lîstin. Li van herêman modelên xweser ên ku jinan di pozîsyonên rêveberîyê da cih digirin derketine holê, weke pergala hevserokatîyê ku tevlêbûna wekhev a jin û mêr di rêveberîyê de misoger dike.
Serpêhatîya siyasî ya jinên Sûriyê îspat kiriye ku biçûkbûna berê ne ji ber nebûna jêhatîbûnê ye, lê encama serdestîya sîstema baviksalarî ye ku sînoran li ser şiyanên wan ferz dike. Lê ev ezmûn rûbirûyê kêşeyên mezin dibe, wek fişarên siyasî û nakokîyên leşkerî û herwiha pêwîstiya yekxistina van destkeftan ji bo misogerkirina berdewamiya wan di pêşerojê da.
Encam:
Ji bo her welatekî pêşeroja wê girîng e, ji bo Sûriyayê jî pêşerojeke xweş û wekhev girîng e. Ji ber rewşa şer û kirîzên ku Sûrî tê da derbas bûn ji nû ve avakirin û danîna pilanên pêşerojê hin tişt hewce dikin. Yek jê girîngîya rola jinê di pêşeroja Sûriyayê da ye. Ji bo avakirina Sûrîyayek demokratîk, tekezkirina mafên her pêkhate, parastina mafên netewan, afrandina jîyaneke wekhev û adil rola jin pêwîst e. Rola jinê jî wê çawa were kirin? Bi rêya çi wê were dayîn? Bi rêya karkirina derfetên wê di her qadê da, qadên weke: sîyasî, aborî, çandî, civakî, perwerde û di her qadên din da hêza wê were xûyanî kirin. Ji ber ku jin di dema niha da bûye û wê her stûnek be ji bo avakirin û pêşxistina civakê. Ji ber ku jin di vê şoreşê da hêza kêrhatina xwe îsbat kir. Êdî çi biryar û karek bêyî şêwra jinê û erêkirina wê, bê wate ye û nakeve piratîkê da. Loma ji bo pêşeroja Sûriyayê jî pêwîst e jin bi wê hêza xwe di avakirina sûrîya da cih bigre, girîngî û baldarî ji nerîn û biryarên wê werin dayîn. Ji ber heger jin di vê pêşerojê da cih bigire bê guman wê welatek li ser bingeha demokratî, wekhevî, sîyasî, hêza çareserkirina pirsgirêkên civakî were avakirin. Ji xwe ev yek jî armanc û xwesteka her civak û welatekî ku azadî û berjewendîyên civaka xwe bingeh digire.